Bậc thầy tâm linh Eckhart Tolle cho rằng: "Trong trạng thái 'bình thường', trí năng của ta thường mang sẵn một sự mê mờ bẩm sinh. Tuy nhiên, sự mê mờ ấy là cái mà ta có thể vượt qua, đó là khả năng chuyển hóa sâu sắc những mê mờ này trong tâm thức của con người. Ấn Độ giáo gọi đó là tỉnh thức, Chúa Jesus gọi là cứu rỗi, còn Phật giáo thì gọi là giải thoát."
Câu nói này nêu bật một chân lý quan trọng trong hầu hết các tôn giáo và trường phái tâm linh: trạng thái "bình thường" của trí năng con người không đồng nghĩa với sự sáng suốt, mà thường bị che mờ bởi vô minh, vọng tưởng và chấp trước. Tuy nhiên, con người có khả năng vượt qua trạng thái mê mờ này để đạt đến một sự chuyển hóa sâu sắc trong tâm thức – điều mà các tôn giáo và triết lý gọi bằng những thuật ngữ khác nhau như tỉnh thức, cứu rỗi hay giải thoát. Sự chuyển hóa này không phải là một điều xa vời hay chỉ dành cho những bậc thánh nhân, mà có thể thực hiện ngay trong chính đời sống hàng ngày.
Trạng thái "bình thường" mà Eckhart Tolle nhắc đến không thực sự là một trạng thái an nhiên hay minh triết. Trong đời sống hàng ngày, chúng ta thường bị cuốn theo dòng suy nghĩ miên man, những cảm xúc mãnh liệt và các mối bận tâm không dứt. Chúng ta phản ứng với mọi thứ theo thói quen, chứ không thực sự sống với sự rõ biết trọn vẹn.
Sự mê mờ bẩm sinh của trí năng có thể được hiểu qua ba yếu tố chính. Đầu tiên là vô minh, tức là con người không nhận ra bản chất thực sự của bản thân và cuộc sống. Chúng ta thường đồng nhất mình với các ý nghĩ, cảm xúc, vai trò xã hội, mà quên đi bản thể chân thật – vốn là sự tỉnh thức hiện hữu ngay trong giây phút này. Khi không thấy rõ bản chất vô thường của mọi sự vật, con người dễ rơi vào ảo tưởng về một cái "tôi" cố định và tách biệt.
Tiếp theo là chấp trước, tức là tâm trí bám víu vào những khái niệm như "tôi" và "của tôi", từ đó sinh ra tham lam, sân hận, sợ hãi và đau khổ. Sự bám víu này khiến con người chạy theo những ham muốn vô tận và chìm đắm trong sự bất mãn.
Cuối cùng là vọng tưởng, tức là tâm trí tự tạo ra một thế giới ảo, nơi những vấn đề nhỏ nhặt trở nên to lớn và những nỗi lo xa vời chiếm lĩnh tâm trí, làm ta lạc mất thực tại. Chúng ta không thực sự nhìn thấy sự việc như chúng đang là, mà luôn gán lên đó những suy diễn chủ quan.
Dù sự mê mờ này có vẻ như là bản chất cố hữu của con người, nhưng các truyền thống tâm linh đều khẳng định rằng ta có thể chuyển hóa tâm thức để đạt đến sự sáng suốt và tự do. Điều này không đòi hỏi phải trở thành một người khác, mà là buông bỏ những lớp màn che phủ sự sáng suốt vốn có.
Tỉnh thức trong Ấn Độ giáo và các truyền thống Đông phương
Trong Ấn Độ giáo và nhiều truyền thống Đông phương, tỉnh thức (awakening) là sự nhận ra chân ngã (Atman), tức là bản thể thực sự của chính mình, vốn không tách rời với bản thể tối cao (Brahman). Khi tỉnh thức, con người vượt qua ảo tưởng của maya – thế giới giả tạm, và nhận ra chân lý tối thượng.
Việc đạt đến tỉnh thức không diễn ra ngẫu nhiên mà cần có sự thực hành nhất định. Thiền định (dhyana) là một phương pháp quan trọng giúp quan sát tâm trí và buông bỏ vọng tưởng. Khi dừng lại và lắng nghe chính mình một cách chân thật, ta có thể thấy rõ những gì đang trói buộc tâm thức.
Cứu rỗi trong Kitô giáo
Trong Kitô giáo, cứu rỗi (salvation) là sự giải phóng khỏi tội lỗi và đau khổ thông qua việc hòa mình với tình yêu và ân sủng của Thiên Chúa. Chúa Jesus dạy rằng con người cần vượt qua bản ngã, từ bỏ những dục vọng vị kỷ và sống theo tình yêu thương, sự tha thứ và lòng tin vào Thiên Chúa.
Khi trái tim rộng mở với tình yêu thương, con người tự nhiên bước ra khỏi những vòng lặp của khổ đau.
Giải thoát trong Phật giáo
Trong Phật giáo, giải thoát (nirvana) là trạng thái chấm dứt hoàn toàn khổ đau và vô minh, nhờ nhận ra sự vô ngã (anatta) và buông bỏ mọi tham ái. Đây không phải là một nơi chốn, mà là một sự chuyển hóa sâu sắc trong nhận thức.
Sự giải thoát không nằm ở đâu xa, mà chính trong khoảnh khắc hiện tại, khi ta không còn bị trói buộc vào những ham muốn và sợ hãi.
Dù cách diễn đạt khác nhau, cả ba con đường trên đều hướng đến một sự chuyển hóa chung của tâm thức:
Từ vô minh đến sáng suốt: Nhận ra bản chất chân thật của chính mình và thế giới.
Từ đau khổ đến an lạc: Khi hiểu rõ chân lý, con người không còn bị chi phối bởi cảm xúc tiêu cực và những áp lực bên ngoài.
Từ sự ràng buộc đến tự do: Khi không còn bám víu vào cái "tôi" và những mong cầu không ngừng, con người đạt đến sự an nhiên và tự tại.
Eckhart Tolle nhấn mạnh rằng sự mê mờ bẩm sinh của trí năng chính là nguồn gốc của khổ đau, không chỉ trên phương diện cá nhân mà cả ở cấp độ tập thể – từ những căng thẳng nhỏ trong cuộc sống đến xung đột, chiến tranh và sự hỗn loạn trong xã hội. Sự tỉnh thức không chỉ là một trải nghiệm cá nhân, mà còn lan tỏa đến cách ta tương tác với thế giới.
Khi một người thực hành chuyển hóa tâm thức, họ không còn phản ứng mù quáng trước những hoàn cảnh bên ngoài, mà có thể tiếp cận mọi thứ với sự sáng suốt và lòng từ bi. Họ không còn là nạn nhân của những hoàn cảnh, mà trở thành người sáng tạo ra thực tại của chính mình.
Câu nói của Eckhart Tolle là một lời nhắc nhở sâu sắc rằng trạng thái "bình thường" của tâm trí con người thực chất là một sự mê mờ, nhưng đó không phải là định mệnh bất biến. Bằng cách thực hành tỉnh thức (Ấn Độ giáo), cứu rỗi (Kitô giáo) hay giải thoát (Phật giáo), chúng ta có thể vượt qua vô minh, thoát khỏi khổ đau và sống hài hòa với chân lý tối thượng.
Sự chuyển hóa tâm thức không phải là một điều xa vời, mà là một hành trình có thể bắt đầu ngay bây giờ – ngay trong chính đời sống thường ngày của mỗi chúng ta.