Đạt được trạng thái tâm bình thường, hay đúng hơn là trở về với sự an nhiên, tự nhiên, không bị vọng tưởng và chấp trước chi phối, không phải là một mục tiêu dễ dàng. Trong cuộc sống, tâm thường bị xao động bởi những cảm xúc mạnh mẽ, những suy nghĩ không ngừng và những áp lực đến từ bên ngoài. Tuy nhiên, với sự thực hành liên tục và sâu sắc, chúng ta có thể từng bước nhận ra trạng thái này đã luôn hiện diện.
Tâm bình thường không có nghĩa là một tâm trống rỗng, không suy nghĩ hay không có cảm xúc. Thay vào đó, đó là một trạng thái tâm không bám víu vào những điều mình yêu thích, cũng không chống đối những gì mình không mong muốn. Tâm bình thường không phải là một trạng thái vô cảm hay thờ ơ, mà là một sự cởi mở tự nhiên với mọi hoàn cảnh mà không bị chi phối bởi các phản ứng chủ quan.
Việc hiểu đúng về tâm bình thường là một bước khởi đầu quan trọng. Nếu không nắm rõ bản chất của nó, ta có thể rơi vào những trạng thái sai lầm, chẳng hạn như sự thờ ơ, lãnh đạm hay vô cảm. Một tâm bình thường không phải là một tâm lãnh đạm, mà là một tâm sáng suốt và tràn đầy sức sống.
Để trở về với trạng thái tâm bình thường, điều quan trọng là nhận diện được những yếu tố khiến tâm trở nên bất an. Một trong số đó là lòng tham, tức là sự ham muốn không ngừng nghỉ khiến con người luôn cảm thấy thiếu thốn và bất mãn. Khi một người luôn chạy theo dục vọng, tâm họ không thể nào an định.
Bên cạnh tham, sân giận cũng là một yếu tố làm mất đi sự cân bằng trong tâm. Khi tức giận, ta dễ dàng đánh mất sự tỉnh táo và phản ứng một cách thiếu kiểm soát, điều này khiến tâm càng thêm xáo trộn.
Si mê, tức là sự thiếu sáng suốt và chấp trước vào ảo tưởng, cũng làm tâm không bình thường. Khi một người tin tưởng vào những quan niệm sai lầm hay bám víu vào những điều không thực tế, họ tự tạo ra những rào cản ngăn cách mình với thực tại.
Ngoài ra, vọng tưởng và sự phân biệt cũng góp phần khiến tâm dao động. Khi nhận biết rõ điều này mà không phán xét, ta đã bước một bước gần hơn đến sự tự nhiên của tâm.
Thiền định
Thiền định là một trong những phương pháp quan trọng để giúp tâm trở nên an tĩnh. Thực hành thiền định đều đặn giúp con người nhận diện và buông bỏ vọng tưởng, từ đó đưa tâm trở về trạng thái tự nhiên.
Khi thiền, bạn có thể chọn một không gian yên tĩnh, ngồi thẳng lưng, giữ tư thế thoải mái nhưng tỉnh táo. Hãy hít thở tự nhiên, chú tâm vào hơi thở của mình mà không điều chỉnh. Nếu suy nghĩ khởi lên, chỉ đơn giản nhận ra mà không cố gắng xua đuổi hay bám víu, để chúng tự đến và tự đi. Nếu nhận ra bản thân đang bám vào một suy nghĩ nào đó, hãy nhẹ nhàng đưa sự chú ý trở về hơi thở.
Chánh niệm trong đời sống hàng ngày
Giữ sự hiện diện trong từng hành động là một cách hiệu quả để giúp tâm không bị phân tán vào quá khứ hay tương lai. Khi ăn uống, hãy tập trung vào hương vị, cảm giác nhai, nuốt, thay vì suy nghĩ về những chuyện khác. Khi đi bộ, hãy cảm nhận từng bước chân chạm đất, lắng nghe tiếng gió thổi qua mặt, thay vì bước đi một cách vội vã. Khi làm việc, hãy hoàn toàn chú tâm vào việc đang làm, không để tâm bị kéo sang những suy nghĩ ngoài lề.
Việc thực hành chánh niệm trong mọi hành động không phải là một phương pháp để “đạt được” điều gì, mà là để sống trọn vẹn với hiện tại.
Buông bỏ chấp trước
Buông bỏ chấp trước là một phần quan trọng để trở về với tâm bình thường. Khi nhận ra mình đang cố gắng níu giữ một điều gì đó, hãy tự hỏi bản thân liệu sự bám víu này có thực sự cần thiết hay không. Nó có làm ta an vui hay không? Nếu câu trả lời là không, thì hãy để tâm tự do, không níu kéo hay kháng cự.
Trong thực tế, khi gặp thất bại, thay vì chìm trong tiếc nuối, ta có thể chấp nhận thực tại và tìm hướng đi tiếp theo. Nếu bị chỉ trích, thay vì phản ứng gay gắt, ta có thể lắng nghe với tâm bình tĩnh.
Thực hành từ bi và trí tuệ
Từ bi giúp con người yêu thương bản thân và người khác mà không phân biệt hay phán xét. Khi tâm có từ bi, nó sẽ bớt sân hận và trở nên tự do hơn.
Trí tuệ giúp ta quan sát được sự vô thường của vạn vật. Khi hiểu rằng không điều gì tồn tại mãi mãi, kể cả những đau khổ hiện tại, ta sẽ dễ dàng buông bỏ hơn.
Có những thử thách khiến con người khó nhận ra sự bình thường của tâm, chẳng hạn như vọng tưởng quá mạnh, cảm xúc tiêu cực hay sự kỳ vọng vào kết quả. Khi suy nghĩ không ngừng, hãy học cách quan sát nó mà không cố gắng loại bỏ. Khi cảm xúc tiêu cực xuất hiện, hãy thực hành thiền từ bi để chuyển hóa nó. Quan trọng nhất, không nên xem việc đạt được tâm bình thường như một mục tiêu, vì điều đó có thể trở thành một dạng chấp trước mới.
Khi trở về với tâm bình thường, con người sẽ sống hòa hợp với thực tại mà không cố ép buộc mọi thứ theo ý mình. Họ có thể đối mặt với khó khăn và thay đổi một cách bình tĩnh, sáng suốt. Một khi không còn bị ràng buộc bởi tham lam, giận dữ hay si mê, họ sẽ cảm nhận được sự tự do, an nhiên và hạnh phúc trong từng khoảnh khắc của cuộc sống.
Tâm bình thường không phải là điều cần đạt được, mà là bản chất vốn có, chỉ cần nhận ra. Qua thực hành thiền định, chánh niệm, từ bi và trí tuệ, mỗi người có thể dần dần sống thuận theo lẽ tự nhiên của tâm, mà không bị vọng tưởng hay chấp trước chi phối. Chân lý không ở đâu xa, mà ngay trong chính cuộc sống hàng ngày của mỗi người.