Hình ảnh hoa sen từ lâu đã trở thành một biểu tượng sinh động và sâu sắc cho triết lý "Tâm bình thường là Đạo". Hoa sen không chỉ tượng trưng cho sự thanh khiết vượt lên trên nghịch cảnh mà còn minh họa cách tâm bình thường có thể duy trì sự an nhiên, thanh thản giữa những thử thách của cuộc sống. Nhìn vào hoa sen, ta có thể nhận ra nhiều tầng ý nghĩa gắn kết với sự bình an nội tại và con đường tu tập tâm hồn.
Tâm bình thường là trạng thái tâm tự nhiên, không bị dao động bởi ngoại cảnh, không bị chi phối bởi những cảm xúc tiêu cực như tham lam, sân hận hay lo lắng. Đạo, theo triết lý Thiền và Đạo gia, không phải là điều gì huyền bí hay xa vời, mà chính là con đường tự nhiên của vũ trụ, nơi mọi thứ vận hành hài hòa mà không cần sự cưỡng cầu hay kiểm soát. Khi tâm ta trở về trạng thái tự nhiên ấy, không bị ràng buộc hay đối kháng với cuộc đời, ta hòa hợp với Đạo. Đó là khi ta thực sự sống trọn vẹn và thuận theo dòng chảy tự nhiên của vạn vật.
Hoa sen là loài hoa đặc biệt, mọc lên từ bùn lầy nhưng vẫn giữ được sự tinh khiết, không hề bị vấy bẩn. Bùn lầy có thể được xem như hình ảnh tượng trưng cho những khó khăn, thử thách, hay những khía cạnh tiêu cực trong cuộc sống – khổ đau, thất bại, oan trái. Thế nhưng, hoa sen không để những điều đó chi phối hay làm mất đi sự thanh cao của mình. Điều này giống như tâm bình thường – dù đối diện với bao nhiêu biến động của cuộc đời, vẫn giữ được sự an nhiên, sáng suốt và thuần khiết.
Không chỉ vậy, hoa sen còn mang trong mình một phẩm chất rất đặc biệt: sự thanh khiết giữa môi trường ô uế. Mọc lên từ bùn nhưng hoa không hề bị bùn làm tổn hại, cũng như một người có tâm bình thường – dù sống trong nghịch cảnh, vẫn giữ được sự trong sáng, không bị những tiêu cực của thế gian làm hoen ố. Khi tâm trí không bị ô nhiễm bởi tham lam, sân hận hay sự chấp trước, nó như một đóa sen – sống giữa thế gian nhưng không bị thế gian ràng buộc.
Một đặc điểm đáng chú ý khác của hoa sen là tính chất không bám víu. Bề mặt lá và cánh hoa sen không giữ nước hay bụi bẩn, tất cả đều trôi đi một cách tự nhiên. Điều này phản ánh trạng thái của tâm bình thường – không dính mắc vào quá khứ, không lo lắng về tương lai, không bận tâm đến khen chê hay được mất. Người sống với tâm bình thường giống như hoa sen, không để những cảm xúc tiêu cực hay phiền não vướng bận tâm trí, mà để chúng trôi qua nhẹ nhàng, giúp tâm luôn an nhiên và thanh thản.
Đặc biệt, hoa sen luôn vươn lên, hướng về ánh sáng. Dù mọc trong bùn lầy, hoa vẫn vươn cao, hướng về mặt trời, tượng trưng cho sự nỗ lực vươn tới chân lý, trí tuệ và an lạc. Tâm bình thường cũng là một tâm hướng về sự sáng suốt, không để bị kéo xuống bởi những tham sân si của thế gian, mà luôn tìm cách sống trọn vẹn, hòa hợp với tự nhiên.
Hoa sen sống trong bùn nhưng không bị bùn làm bẩn, cũng như tâm bình thường là tâm sống giữa đời thường – nơi đầy rẫy những thị phi, đau khổ – mà không bị những điều đó cuốn vào hay làm vấy bẩn. Một người có tâm bình thường khi đối diện với sự phê phán hay nghịch cảnh, vẫn có thể bình thản tiếp nhận, không để lòng oán hận hay tổn thương. Họ giống như đóa sen, luôn giữ được sự thanh cao giữa dòng đời.
Hoa sen không chỉ sống trong bùn mà còn tận dụng bùn để nuôi dưỡng chính mình, để từ đó nở ra những cánh hoa tuyệt đẹp. Cũng vậy, tâm bình thường không né tránh nghịch cảnh, mà biết cách chuyển hóa những thử thách thành cơ hội để trưởng thành, để học hỏi và phát triển. Một người có tâm bình thường khi gặp thất bại sẽ không oán trách hay chán nản, mà học hỏi từ sai lầm, biến thất bại thành bài học quý giá.
Không những thế, hoa sen nở hoa một cách tự nhiên, không cần cố gắng chứng minh vẻ đẹp của mình. Tâm bình thường cũng vậy – không gượng ép, không cần tìm kiếm hay chạy theo điều gì, mà chỉ cần buông bỏ những vướng bận, nó sẽ tự nhiên hiển lộ. Một người không cố kiểm soát hay thay đổi mọi thứ, mà chấp nhận mọi việc đến và đi theo lẽ tự nhiên, chính là người sống thuận theo dòng chảy của Đạo.
Một thiền sinh hỏi thầy:
"Làm thế nào để tâm con luôn bình an dù con đang gặp rất nhiều khổ đau?"
Vị thầy mỉm cười và đáp:
"Hãy học từ hoa sen. Nó sống trong bùn lầy nhưng không bị bùn làm bẩn. Con cũng vậy, dù sống trong khó khăn, chỉ cần giữ tâm không chấp trước, không oán hận, con sẽ giữ được sự thanh thản."
Thiền sinh tiếp tục hỏi:
"Nhưng bùn lầy vẫn cứ bao quanh con, làm sao con không bị bẩn?"
Vị thầy nhìn xuống hồ sen và nói:
"Nếu con biết rằng bùn lầy không làm con bẩn, thì nó chỉ là bùn. Tâm con bẩn hay không là do chính con quyết định, không phải do bùn."
Câu chuyện này nhấn mạnh rằng tâm bình thường không phải là tâm cố gắng kiểm soát hay né tránh khó khăn, mà là tâm biết chấp nhận, buông bỏ, để mọi thứ trôi qua tự nhiên mà không làm vấy bẩn sự thanh thản bên trong.
"Như hoa sen: Vươn lên từ bùn lầy mà vẫn thanh khiết" chính là minh họa tuyệt vời cho triết lý "Tâm bình thường là Đạo". Hình ảnh hoa sen phản ánh cách con người có thể sống giữa những thăng trầm, thử thách của cuộc đời mà vẫn duy trì sự thanh thản, sáng suốt, không để ngoại cảnh làm vấy bẩn tâm hồn. Đây là sự hòa hợp tự nhiên giữa con người và Đạo, nơi mọi điều trở nên nhẹ nhàng, trọn vẹn và an nhiên. Khi tâm ta giống như hoa sen, ta không còn bị cuộc đời lôi kéo vào những nỗi buồn, lo âu hay chấp trước, mà có thể sống một cách thanh thản, tự tại giữa dòng đời.